Μάιος 2022
Ξεκινήσαμε από την Κρακοβία, για το Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Άουσβιτς – Μπιρκενάου (Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau), αφού παραλάβαμε το αυτοκίνητο, που είχαμε νοικιάσει, ένα συννεφιασμένο πρωινό, που ταίριαζε απόλυτα με τον προορισμό και όσα θα γνωρίζαμε εκεί.
Φτάσαμε με μια μικρή καθυστέρηση, αλλά οι υπεύθυνοι ήταν πρόθυμοι και πολύ εξυπηρετικοί, οπότε μας άλλαξαν τα εισιτήρια και όλα καλά. Η επίσκεψη στους χώρους είναι δωρεάν, αλλά αν θέλετε ξεναγό, ο οποίος είναι, κατά τη γνώμη μου απαραίτητος, πληρώνετε 18 ευρώ περίπου το άτομο, που περιλαμβάνει την ξενάγηση (στα αγγλικά, γιατί ελληνικά δεν έχουν) και τον οπτικο-ακουστικό οδηγό.
Τα στρατόπεδα Άουσβιτς και Μπιρκενάου, βρίσκονται περίπου 60 χλμ, από την Κρακοβία και δεν θα δείτε πουθενά πινακίδες, που να σας κατευθύνουν προς τα εκεί. Θα πρέπει να έχετε GPS ή να ακολουθήσετε τις πινακίδες που γράφουν Όσβιετσιμ (Oświęcim), που είναι το χωριό δίπλα στα στρατόπεδα. Άουσβιτς το έλεγαν οι Γερμανοί. Η διαδρομή ήταν μαγευτική μέσα από χαριτωμένα χωριά και όμορφες επαρχιακές πόλεις και φυσικά, δάση και φύση!
Φτάνοντας εκεί, υπάρχουν κάποια ιδιωτικά πάρκινγκ, αλλά αν ακολουθήσετε τις οδηγίες του GPS, θα φτάσετε στο πάρκινγκ του στρατοπέδου, που είναι δωρεάν. Ο έλεγχος που γίνεται στην είσοδο είναι παρόμοιος με αυτόν στα αεροδρόμια και υπάρχει όριο στο μέγεθος της τσάντας που μπορείς να έχεις μαζί σου (μέχρι ένα σακίδιο πλάτης). Αρχικά περνάς από μια αίθουσα προβολής, όπου γίνεται αναφορά στο πότε και πως ξεκίνησαν και λειτουργούσαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και μετά σε παραλαμβάνει ο/η ξεναγός για να σε οδηγήσει στους χώρους διαβίωσης/επιβίωσης.
Το Άουσβιτς ήταν το μεγαλύτερο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και γι αυτό το πιο γνωστό, όπου διαπράχθηκε το μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στο πλαίσιο της υλοποίησης της «Τελικής Λύσης» από τους Ναζί, εξοντώθηκαν με «βιομηχανικό» τρόπο μέσα σε δυόμιση χρόνια (1942-1944) περίπου 1.300.000 άνθρωποι, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων, ήταν Εβραίοι. Ο στόχος τους ήταν κυρίως οι Εβραίοι, οι Ρομά, οι Πολωνοί και οι Ρώσοι.
Ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1940 με διαταγή του αρχηγού των Ες-Ες, Χάινριχ Χίμλερ, στο κατεχόμενο από τους Γερμανούς τμήμα της Πολωνίας επειδή η περιοχή ήταν σιδηροδρομικός κόμβος με 44 γραμμές κι έτσι μπορούσαν να καταφθάνουν με ευκολία τα τρένα με τους εκτοπισμένους Εβραίους από κάθε γωνιά της κατεχόμενης Ευρώπης.
Η πρώτη μας εικόνα ήταν αυτή της πύλης με την χαρακτηριστική, εμβληματική φράση, που έχει συνδεθεί άμεσα με το συγκεκριμένο στρατόπεδο, αν και, όπως μάθαμε, υπήρχε και σε πολλά άλλα,“ARBEIT MACHT FREI”, δηλαδή “Η εργασία απελευθερώνει”. Πόση ειρωνεία! Το στρατόπεδο περιβαλόταν από ηλεκτροφόρο σύρμα και κάθε 20-30 μέτρα υπήρχε φυλάκιο, οπότε ήταν αδύνατο να δραπετεύσει κάποιος. Οι άντρες διαχωρίζονταν από τις γυναίκες και τα παιδιά και ανάμεσα στα δύο τμήματα υπήρχε επίσης ηλεκτροφόρος φράχτης.
Αρχικά δημιουργήθηκε το Άουσβιτς 1, στρατόπεδο συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατούμενους, κυρίως Πολωνούς και Γερμανούς. Τον Οκτώβριο του 1941 άρχισε να κτίζεται ένα δεύτερο στρατόπεδο, το Άουσβιτς 2 (Μπίρκεναου). Για τη δημιουργία του στρατοπέδου αυτού, οι Γερμανοί, ανάγκασαν ένα ολόκληρο χωριό να μετοικήσει, γκρέμισαν τα σπίτια τους και χρησιμοποίησαν τα υλικά για την οικοδόμηση του στρατοπέδου. Το στρατόπεδο αυτό ήταν εξοπλισμένο με τέσσερις θαλάμους αερίων. Εκεί οδηγούνταν τα 3/4 περίπου των αφιχθέντων στα στρατόπεδα, μετά από επιλογή που γινόταν από τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό των Γερμανών, στις πλατφόρμες του σταθμού, ανάλογα με την φυσική τους κατάσταση. Ουσιαστικά, τους διάλεγαν με κριτήριο την εύρωστη εμφάνισή τους, γιατί δεν γινόταν καμία πραγματική ιατρική εξέταση.
Όσοι περνούσαν τον έλεγχο και γλίτωναν τους θαλάμους αερίων, μεταφέρονταν σε κοιτώνες, όπου διαβίωναν σε άθλιες συνθήκες και υποχρεώνονταν να δουλεύουν 10-12 ώρες καθημερινά, με ελάχιστο και κακής ποιότητας φαγητό, που φυσικά τους προκαλούσε ασθένειες, οι οποίες τους οδηγούσαν πιο γρήγορα στο θάνατο.
Τους ξύριζαν τα μαλλιά, τους τύπωναν στον αριστερό πήχη του χεριού έναν αύξοντα αριθμό και τους έντυναν με μια ριγέ φόρμα, που είχε ραμμένο επάνω στο στήθος το διακριτικό, ανάλογα με την ομάδα στην οποία άνηκαν (Εβραίοι, πολιτικοί κρατούμενοι, ρομά, αιχμάλωτοι πολέμου, εγκληματίες κλπ)
Οι άλλοι, που οδηγούνταν στους θαλάμους αερίων, θεωρούσαν ότι πήγαιναν για ντους, τους έδιναν μέχρι και μπουρνούζια για να τους ξεγελάσουν και ο θάνατος τους αργός και βασανιστικός, μπορούσε να διαρκέσει από 5′ έως μισή ώρα. Χιλιάδες τόνοι του φονικού CYCLON Β, του αερίου που χρησιμοποιούσαν, καταναλώθηκε στα χρόνια λειτουργίας του στρατοπέδου. Οι κρατούμενοι που είχαν ως εργασία, να μεταφέρουν τα πτώματα για καύση και να εξαφανίζουν τα στοιχεία, έμεναν απομονωμένοι σε άλλο σημείο του στρατοπέδου, ώστε να μην μεταφέρουν στους υπόλοιπους κρατούμενους, όσα γνώριζαν. Και φυσικά η τύχη τους ήταν προκαθορισμένη.
Όλα τα προσωπικά τους αντικείμενα διαχωρίζονταν, από κρατούμενους, που ήταν επιφορτισμένοι με αυτή την εργασία, ανάλογα με το είδος και την αξία τους και μεταφέρονταν είτε στην Γερμανία για αξιοποίηση (χρυσό, ασήμι κλπ), είτε δίνονταν στις οικογένειες Γερμανών, που ζούσαν στην Πολωνία. Το κτήριο που γινόταν η διαλογή, ονομαζόταν ειρωνικά Κanada, από τους κρατούμενους, καθώς την εποχή πριν τον πόλεμο, ο Καναδάς θεωρούνταν πολύ πλούσια χώρα και πολλοί ονειρεύονταν να μεταναστεύσουν εκεί για μια καλύτερη ζωή.
Στα κτήρια που μας ξενάγησαν είδαμε χιλιάδες βαλίτσες, παπούτσια και προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων, που δεν πρόλαβαν να εξαφανίσουν, καθώς και 30 τόνους μαλλιά, που έκοβαν από τους τροφίμους και τα χρησιμοποιούσαν στην κλωστοϋφαντουργία. Οι εικόνες ήταν συγκλονιστικές και παρόλο που έχουμε δει ταινίες και έχουμε διαβάσει βιβλία σχετικά με τη ζωή και το θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το να βλέπεις το μέρος όπου συνέβησαν όλα αυτά, σου προκαλεί φοβερά συναισθήματα.
Οι κρατούμενοι διέμεναν σε πρωτόγονους κοιτώνες που δεν είχαν παράθυρα και χωρίς μόνωση για τη ζέστη ή το κρύο. Δεν υπήρχαν τουαλέτες, μόνο ένας κουβάς και όπου υπήρχαν, φυσικά δεν κάλυπταν τις ανάγκες όλων των τροφίμων. Κάθε κοιτώνας διέθετε περίπου 36 ξύλινες κουκέτες τριών επιπέδων και οι κρατούμενοι στριμώχνονταν ανά πέντε ή έξι κατά μήκος της ξύλινης σανίδας, χωρίς στρώματα και καμιά φορά, χωρίς ούτε καν κουβέρτα. Έως και 500 κρατούμενοι στοιβάζονταν σε έναν μόνο κοιτώνα, που επί της ουσίας ήταν σταύλοι, που προορίζονταν για 52 άλογα ο καθένας.
Στους τοίχους κάποιου κτηρίου υπήρχαν φωτογραφίες κρατουμένων από το αρχείο που κρατούσαν οι Ναζί, όπου αναγραφόταν η ημερομηνία εισαγωγής τους και η ημερομηνία θανάτου. Η ξεναγός μας προέτρεψε να προσέξουμε τις δύο ημερομηνίες για να διαπιστώσουμε, ότι κανείς δεν επιβίωνε για πάνω από 9 μήνες μέσα εκεί με την πλειονότητα να επιβιώνει 1.5 με 2 μήνες.
Είδαμε κελιά 1,3×1,3 μ., όπου για τιμωρία, κοιμόντουσαν 4 άτομα, αναγκαστικά όρθια, για να πάνε την επόμενη μέρα να δουλέψουν εξοντωτικά! Είδαμε τον τοίχο εκτέλεσης, όπου οδηγούνταν, όσοι, σύμφωνα με τους Ναζί, δεν έκαναν τη δουλειά τους ή δημιουργούσαν προβλήματα. Ο τοίχος γκρεμίστηκε με την απελευθέρωση των κρατουμένων, αλλά ανοικοδομήθηκε εκ νέου, με τα ίδια υλικά, ως χώρος μνήμης. Είδαμε τις κρεμάλες, όπου εκτελέστηκαν κρατούμενοι, σε ανοιχτό χώρο, προς γνώση και συμμόρφωση των υπολοίπων. Είδαμε χώρους βασανιστηρίων και κρεματόρια, φούρνους καύσης νεκρών και ζωντανών, αλλά και την κρεμάλα, όπου εκτελέστηκε το 1947, ο υπεύθυνος λειτουργίας των στρατοπέδων, αρχηγός των Ες Ες, ο Ρούντολφ Ες.
Τα μικροσκοπικά κελιά τιμωρίας και ο διάδρομος στο υπόγειο ήταν συγκλονιστικά!
Ο χώρος όπου απαγχονίστηκαν αρκετοί κρατούμενοι και έμεναν κρεμασμένοι για μέρες σε κοινή θέα και δίπλα ο χώρος απαγχονισμού του Ρούντολφ Ες!
Από το Άουσβιτς, μεταφερθήκαμε στο Μπιρκενάου με λεωφορείο της γραμμής, χωρίς επιπλέον εισιτήριο. Η είσοδος ήταν επιβλητική, με τις σιδηροδρομικές γραμμές να περνάνε κάτω από το φυλάκιο. Οι περιγραφές της ξεναγού ήταν συγκλονιστικές, παρόλο που δεν είχαν καμία συναισθηματική φόρτιση. Εδώ τα περισσότερα καταλύματα ήταν ξύλινα, οπότε οι συνθήκες διαβίωσης γίνονταν ακόμα πιο δύσκολες. Το δείγμα βαγονιού, όπου στοιβάζονταν εκατοντάδες άτομα για να κάνουν ταξίδια που διαρκούσαν μέρες, χωρίς φως, τουαλέτα, φαγητό και με ελάχιστο αέρα, αφού σφραγίζονταν, για να μην μπορούν οι κρατούμενοι να δραπετεύσουν και πολλές φορές, αναγκάζονταν να συμβιώνουν με τους νεκρούς, που δεν άντεχαν τις κακουχίες, αλλά και η πλατφόρμα, όπου γινόταν η διαλογή, προκαλούσαν πολύ έντονα συναισθήματα.
Κάποια κτήρια, κυρίως τα κρεματόρια, είναι γκρεμισμένα και παραμένουν έτσι, κάποια άλλα έχουν αναστηλωθεί και κάποια είναι αυτούσια, από τότε.
Εκεί πραγματώθηκε η «τελική λύση», το σχέδιο πλήρους εξόντωσης δηλαδή, του εβραϊκού λαού (1942-1944), φθάνοντας σε κάποια στιγμή τον αριθμό των 20.000 αποτεφρώσεων την ημέρα. Στο στρατόπεδο αυτό οι γιατροί των Ες-Ες, όπως ο Μένγκελε, μεταχειρίζονταν τους κρατουμένους ως πειραματόζωα, πραγματοποιώντας αποτρόπαια πειράματα ευγονικής.
Το Μάιο του 1942 δημιουργήθηκε και το Άουσβιτς 3, ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, που προμήθευε με εργατικό δυναμικό, το εργοστάσιο παραγωγής συνθετικού καουτσούκ της IG Farben (γνωστό ως «Μπούνα»)..
Με την προέλαση των Σοβιετικών στο Ανατολικό Μέτωπο, το Άουσβιτς σταδιακά άρχισε να εγκαταλείπεται και οι κρατούμενοι να μεταφέρονται δυτικά σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, συνήθως πεζοί, καθώς τα τραίνα δεν προλάβαιναν να μεταφέρουν τόσο κόσμο, ή οι γραμμές είχαν διακοπεί. Στις διαβόητες «πορείες θανάτου» χιλιάδες κρατούμενοι έχασαν τη ζωή τους από τις κακουχίες ή σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς. Στο Άουσβιτς παρέμειναν 7.650 ανήμποροι κρατούμενοι, τους οποίους απελευθέρωσαν οι άνδρες του Κόκκινου Στρατού στις 27 Ιανουαρίου 1945 και ήταν τελικά οι μόνοι επιζήσαντες από τους 1,300,000, που πέρασαν από τα στρατόπεδα αυτά.
Από την Ελλάδα εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς περί τους 55.000 Εβραίους, στην πλειονότητά τους από τη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για την πολυπληθέστερη εθνική ομάδα μετά τους Εβραίους από την Ουγγαρία (430.000), την Πολωνία (300.000), τη Γαλλία (69.000) και την Ολλανδία (60.000). Τα 3⁄4 των Ελλήνων Εβραίων εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων αμέσως μετά την άφιξή τους.
Είχαν γίνει κάποιες προσπάθειες να δραπετεύσουν κρατούμενοι, και ελάχιστοι τα κατάφεραν. Τον Οκτώβριο του 1944 έγινε μια εξέγερση, από κρατούμενους που δούλευαν στα κρεματόρια. Γυναίκες κρατούμενες κατάφεραν να μεταφέρουν κρυφά, εκρηκτική ύλη από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις, στο στρατόπεδο, με την οποία ανατίναξαν ένα μέρος του Κρεματορίου 4. Στη συνέχεια οι φυλακισμένοι επιχείρησαν μαζική διαφυγή, αλλά οι 250 δραπέτες τελικά συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.
Παρόλο που οι Γερμανοί κατέστρεψαν τμήματα του στρατοπέδου προτού το εγκαταλείψουν και οι Πολωνοί που επέστρεψαν, χρησιμοποιήσαν μέρος των υλικών, για να ξαναφτιάξουν τα σπίτια τους, μεγάλο μέρος του Άουσβιτς 1 και 2 (Μπίρκεναου) παρέμεινε άθικτο και αργότερα μετατράπηκε σε μουσείο και μνημείο. Το 1979 το Άουσβιτς-Μπίρκεναου κηρύχτηκε από την UNESCO Μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Η επίσκεψη στα στρατόπεδα ήταν μια εμπειρία ζωής, μπορώ να πω και θεωρώ ότι θα έπρεπε να την κάνουν και τα σχολεία. Μάλιστα στα σχολεία της Ιταλίας, διδάσκεται το βιβλίο του Πρίμο Λέβι, “Εάν αυτό είναι ο Άνθρωπος” Ιταλού Εβραίου, που επέζησε από το συγκεκριμένο στρατόπεδο και στο οποίο περιγράφει, με καθαρά αντικειμενικό και απαλλαγμένο από συναισθηματισμούς, τρόπο, τη ζωή του εκεί και τον τρόπο λειτουργίας της εγκατάστασης.
Η αλήθεια είναι, ότι τα στρατόπεδα θανάτου, δε μπορούν να θεωρηθούν τουριστικά αξιοθέατα, ούτε η επίσκεψη σε αυτά είναι μια ευχάριστη περιήγηση, που απολαμβάνεις και βγάζεις αναμνηστικές φωτογραφίες. Σε κάποια σημεία μάλιστα, που σου υποδεικνύει η ξεναγός, απαγορεύεται να φωτογραφίσεις. Υποθέτω στα σημεία, όπου θίγεται η αξιοπρέπεια και η προσωπικότητα των θυμάτων, όπως ο χώρος που φυλάσσονται τα μαλλιά ή οι χώροι βασανισμού. Οι φωτογραφίες που τραβήξαμε είναι για να μεταφέρουμε όσο είναι δυνατόν, σε όσους δεν μπορούν να πάνε εκεί, τις φοβερές εικόνες, ώστε να νιώσουν όλοι, τα συναισθήματα που μας πλημμύρισαν. Όπως είπε και η ξεναγός, στο τέλος της διαδρομής «Σκεφτείτε ότι εσείς περπατήσατε αυτόν το δρόμο μέχρι εδώ ως ελεύθεροι άνθρωποι. Κάποιοι άλλοι περπάτησαν αυτόν τον δρόμο και δε γύρισαν ποτέ πίσω. Όταν επιστρέψετε στις πατρίδες σας μοιραστείτε με όλους αυτά που είδατε και μάθατε εδώ, ώστε ο κόσμος ακόμα κι αν δεν έρθει ποτέ, να γνωρίζει…»
Το ερώτημα που σου γεννάται πολύ έντονα μετά από αυτή την επίσκεψη και όταν πια αποκτάς το κουράγιο να μιλήσεις, είναι, ΓΙΑΤΙ;